Nağıllar, hekayələr

A.S. Puşkin. Çar Saltanın nağılı

Tərcümə edən: Mirmehdi Seyidzadə

 


Pəncərə qabağında
Gecənin bir çağında,
Üç qız ip əyirirkən
Biri söylədi ki, mən
Çariça olsam çara
Bütün xaç taxanlara
Bir qonaqlıq verərəm,
Yeyib kef çəkər aləm.
İkinci dedi: Qızlar!
Alsa məni hökmdar,
Toxuyaram bir kətan
Geyinər bütün cahan.
Kiçik qız söylədi: Çar,
Məni alsa, bacılar,
Doğaram igid oğlan,
Qüdrətli bir pəhləvan.
Qız sözünü bitirdi,
Çar Saltan evə girdi.
Qızlar danışan zaman
Dinləyirmiş arxadan.
Çox bəyəndi son sözü
Xoşlayıb kiçik qızı,
Salamlayıb dedi: gəl,
Arvadım ol, ay gözəl.
Bitincə sentyabr,
Doğarsan mənimçin bir
Adlı-sanlı qəhrəman,
Qüvvətli, igid oğlan.
Bacılara dedi çar,
Sizə də iş tapılar.
Sən toxucu ol bacı,
Sən də mətbəxdə aşçı.
Qızlar çarla bərabər
Sarayına gəldilər.
Düşünüb daşınmadan
Toyunu etdi Saltan.
Yanında gözəl nigar
Oturdu məclisdə çar.
Gecə keçdi yarıdan
Hamı getdi saraydan.
Saltanla sevdiyi qız
Sarayda qalıb yalqız,
Yatdılar sədəf taxtda.
Aşçı bacı mətbəxdə
Hirslənib, acıqlandı.
Toxucu bacı yandı.
Kəsib dəzgah başını,
Axıtdı göz yaşını.
Kiçik bacını Saltan
Almışdı, paxıllıqdan
Bacılar düşüb dərdə
Ovunmurdu heç yerdə.
Çarın gözəl arvadı
Vədini unutmadı.
Hamilə oldu gecə.
Qəlbi batdı sevincə.
Dava vardı о zaman,
Arvadıyla çar Saltan
Vidalaşıb görüşdü,
Atlanıb yola düşdü.
Düşmənlərlə savaşa.
Vədə gəlincə başa
Çariça oğlan doğdu.
Bir arşın idi boyu.
Ana öz balasını,
Gözünün qarasını
Qartal tək qoruyurdu.
O, çapara buyurdu:
Ala tez məktub apar!
Xəbərdən sevinsin çar.
Toxucu ilə aşçı
Bir də fıtnəyə başçı
Babarixa şər qarı
Qaytardılar çaparı.
Dəyişdirib xəbəri,
Yazdılar bu sözləri:
Çariça doğub gecə.
Anlamırıq ki, necə
Nə sifətdə heyvandır,
Uşaq qızdır, oğlandır,
Siçandır, qurbağadır.
Çox əcaib çağadır.
Məktubu verdi çapar
İşi bilən kimi çar
Qəlbi qaynadı kindən.
Çaparı qəzəbindən
Əvvəl asmaq istədi.
Sonra yumşalıb dedi:
Tez bu əmrimi apar,
Gözləsinlər əyanlar
Gəlim düzgün rəy verim.
Qanun ilə iş görüm.
Çapar yola düzəldi,
Birbaş saraya gəldi.
Toxucu ilə aşçı
Bir də fıtnəyə başçı
Hiyləgər elçi qarı
Bərk içirdib çaparı.
Xurcununa atıb əl,
Əmri alıb əlbəəl
Yazdılar başqa fərman.
Ayılıb sərxoşluqdan
Yollanıb xumar-xumar
Fərmanı verdi çapar.
Oxuyub neçə boyar
Gördülər əmr edir çar.
Bircə an yubanmadan,
Uşaqla xanım sultan
Atılsınlar dənizə.
Əmrim belədir sizə.
Boyarlar məəttəl qaldı
Hamını qayğı aldı.
Yazıq xanım sultançın,
Adlı-sanlı Saltançın.
Qalxıb yola düzəldi
Boyarlar qəsrə gəldi.
Oxundu qorxunc fərman.
Çariça ilə oğlan
Qoyuldu bir çəlləyə
Çar əmr etmişdir deyə.
Oğulla yazıq ana
Atıldı okeana.
Göydə ulduzlar yanır,
Göy dəniz dalğalanır.
Göydə buludlar süzür,
Dənizdə çəllək üzür.
Çəlləkdə xanım sultan
Ağlayır çox pərişan.
Gündə deyil, anbaan
Boy atır orda oğlan.
Gün keçir ana yenə
Son vemir naləsinə.
Qışqırır birdən ancaq
Dalğaya deyir uşaq:
Dalğam, ay qıvraq dalğam!
Ay mənim oynaq dalğam!
Dolanırsan hər yanı,
Gəzirsən okeanı,
Yonursan sivri daşı,
Dağ durmaz sənə qarşı.
Qüdrətinlə çox asan
Gəmilər qaldırırsan.
Qoyma məhv olaq belə.
Çıxar bizi sahilə.
Dalğalar sözə baxdı,
Sahilə tərəf axdı.
Həmin çəlləyi birbaş
Gətirdi yavaş-yavaş
Qumsallı sahillərə
Atdı geniş bir yerə.
Ana oğul şad oldu,
Qüssədən azad oldu.
Dedilər: - Bir iş də var
Çəlləkdən kim çıxarar
Bizi, düşündü oğlan:
Mən bu taxta çəlləkdən
Aça bilsəm pəncərə
Baxarıq biz hər yerə.
Oğlan qalxdı ayağa
Gücünü sınamağa.
Bir təkan verən kimi
Sındı çəlləyin dibi...
Onlar sahili gəzdi
Göz baxdıqca dənizdi.
Тәк bir palıd ağacı
Bəzəyirdi yamacı.
Şahzadə dedi, gərək
Yeməkçin fikirləşək.
Göy palıd ağacından
Bir budaq kəsib oğlan
Hazırladı ox, kaman.
Xaçın ipək bağından
Kamançın ip düzəltdi,
Sahildə ova getdi.
Dənizə yanaşırkən,
İnilti duydu birdən.
Bildi deyil əngəlsiz
Coşub gurlayan dəniz.
Gördü köpüklənir su
Çırpınır suda bir qu,
Üstünə bir çalağan
Hücum çəkir, qorxudan
Qu quşu qanad çalır.
Gah qalxır, gah ucalır.
Çalağan açdı caynaq
Quya sarı uçaraq.
Şahzadə aldı nişan.
Vıyıldadı kamandan
Ox dəydi çalağana.
Buladı onu qana.
Kamanını buraxdı.
Tez çalağana baxdı,
Gördü şahzadə oğlan
Çırpınanda çalağan
Tutur göyü naləsi.
Bu səs deyil quş səsi.
Yanındaca qu durur
Dimdiklə onu vurur,
Ölüm anı tez çatsın,
Çalağan suya batsın.
Qu quşu gəlib dilə
Rus dilində sevinclə
Dedi: - Ey şahzadə, sən
Məni azad etmisən.
Gedibsə oxun hədər
Sıxmasın səni kədər.
Üç gün ac qalsan əgər,
Keçinərsən bir təhər.
Onu da söyləyim bax,
Çoxlu xeyir çatacaq –
Məndən sənə hər zaman.
Öldürdüyün çalağan
Deyil, vurmusan cadu
Mən qızam deyiləm qu.
Bu yaxşılıq yadımdan
Heç zaman çıxmaz inan.
Taparsan hər an məni.
Get уat, unut qüssəni.
Dalğaları qu aşdı,
Sahildən uzaqlaşdı.
Ana oğul bir əlac –
Tapmayıb yatdılar ac.
Şəfəq sökəndə, oğlan
Oyandı yuxusundan.
Ətrafa salıb nəzər
Gördü böyük bir şəhər.
Oğlanı heyrət aldı
Donub yerində qaldı.
Şəhərin ağ hasarı
Baş çəkib göyə sarı,
Qızıldı kilsələri
Bəzəyib bu şəhəri.
Oğları dedi: - Ana, qalx!
Ana göstərib maraq
Söylədi: yuxudur bu?
Oğlan dedi:   Yəqin qu
Bu cəlalı düzəldir.
Ana və oğul gedir
Görsün gözəl şəhəri.
Keçən kimi çəpəri
Zəng səsləri hər yerdən
Ucalır göyə birdən.
Axıb çox insan gəlir
Bir mərasim düzəlir.
Əvvəl oxunur dua.
Dəbdəbə ilə sonra,
Əzəmətli saraydan
Gəlir bir dəstə əyan.
Oğlana deyirlər sən
Şəhərin hakimisən.
Knyaz edirik səni.
Qəbul et vəzifəni.
İzn alıb anasından
Elə həmin gün oğlan
Kefi kök, damağı saz
Adlanır Qvidon knyaz.
Gülür oğlanın baxtı
Olur gözəl paytaxtı.
Dənizdə külək gəzir,
Suda bir gəmi üzür,
Açıb dənizdə yelkən...
Gəmi əhlini birdən
Alır çox böyük heyrət.
Tanış adaya diqqət
Yetirincə görürlər
Salınıb təzə şəhər,
Şəhərin var limanı,
Səfalıdır hər yanı!
Deyirlər, nə cəlaldır
Bu yuxudur, xəyaldır.
Toplar səslənir gur-gur.
Əmr edir gəmiyə dur!
Alan kimi bu əmri,
Körpüyə gəlir gəmi.
Göstərib çox ehtiram,
Gəmi əhlini tamam
Saraya çağıraraq
Knyaz eyləyir qonaq.
Qonaqlar yeyir, içir.
Məclis çox gözəl keçir.
Knyaz deyir: qonaqlar!
Sizə bir sualım var,
Nə alveri edirsiz?
Haradır səfəriniz?
Söyləyir sövdəgərlər:
Gəzmişik bir çox yerlər.
Üzmüşük okeanda,
Olmuşuq biz hər yanda.
Xəz alveri etdik biz.
Qurtardı alverimiz.
Keçib indi Buyandan
Şərqə gedirik ondan.
Saltandır Buyanda çar.
Knyaz deyir: ağalar!
Yaxşı yol, okeanı
Keçib, siz çar Saltanı
Görəndə ona hökmən
Salam söyləyin məndən.
Yollanır sövdəgərlər.
Gözlərində qəm, kədər
Dalır dərin duyğuya
Qvidon baxır suya.
Üzə-üzə bu zaman
Qu çıxır dalğalardan.
Söyləyir: salam knyaz!
Neçin kefin deyil saz?
Tutqun günəş kimisən,
Aç dərdini bilim mən.
Kədərlə knyaz deyir,
Ürəyimi qəm yeyir.
Atamı görsəm əgər,
Qəlbimi sıxmaz kədər.
Qu söyləyir, dostum sən
Buna görə qəmlisən?
İstəyirsən dənizlə
Gedən gəmini izlə.
Ol kiçik ağcaqanad.
Uç həmin gəmiyə çat.
Qanad çırpdı suya qu.
Çalxalandı mavi su.
Bir anda ləpələndi,
Knyaza səpələndi.
Oldu bir ağcaqanad,
Qvidon açdı qanad.
Uçub gəmiyə çatdı.
Bir sığıncaqda yatdı.
Külək əsir çox oynaq,
Bir gəmi üzür qıvraq.
О Buyan adasından
Keçib gedir, çar Saltan
Hakim olan diyara.
Gözə çarpır bu ara
Uzaqdan böyük şəhər.
Sahilə sövdəgərlər
Gəlib yetişən zaman.
Qonaq aparır Saltan
Onları sarayına
Qoçaq ağcaqanad da
Qanadlanır yüksəlir,
Birbaş saraya gəlir.
Görür bəzənib hər yan.
Zər paltar geyib Saltan,
Qızıl taxt üzərində
Əyləşib, gözlərində
Onun bir məhzunluq var.
Yanındadır bacılar.
Toxucu ilə aşçı,
Hər cür fitnəyə başçı
Elçi Babarixa da
Əyləşib yuxarıda,
Göz zilləyib üzünə
Baxır çarın gözünə.
Əyləşincə qonaqlar
Mərhəmətlə deyir çar:
Dənizdən о tayda siz.
Nə görüb, nə bildiniz?
Söyləyir sövdəgərlər:
Gəzmişik biz çox yerlər
Gəzib neçə dəryanı,
Dolanmışıq dünyanı.
Xoş keçdi günlərimiz,
Bir möcüzə gördük biz.
Bir zamanlar dəryada
Görünürdü boş ada.
Vardı kiçik yamacı,
Tək bir palıd ağacı
Vardı о cansız yerdə.
Keçmiş insansız yerdə
İndi salınıb şəhər.
Vardır orda kilsələr,
Saraylar, yaşıl bağlar.
О şəhərdə hökmdar
Olub Qvidon knyaz.
Elə gözəl yer olmaz.
Qvidon dönə-dönə
Salam göndərdi sənə.
Çar söyləyir heyrətlə,
Möcüzələr var belə?
Sağlıq olsa biz gərək
О gözəl yeri görək.
Toxucu ilə aşçı
Elçi, fitnəyə başçı
Babarixa şər qarı
Getməyə qoymur çarı.
Əvvəlcə göz eyləyir
Sonra aşçı söyləyir:
Ada olubsa şəhər
Təəccüblüdür məgər?
Heyrətlidir bax bu iş:
Meşədə bir şam bitmiş,
Şam altında bir dələ
Fındıq qırır sevinclə.
Sadə deyil fındıqlar
Qızıldan qabığı var,
Zümrüddür ləpələri,
Şövqü tutur hər yeri.
Çar buna qalır heyran...
Ağcaqanad acıqdan
Xalaya tərəf gəlir.
Gözünü sancıb dəlir.
Aşçı qadın saralır
Qəlbinı qorxu alır.
Gözü olur qıyqacı.
Qaravaş, nökər, bacı,
Babarixa şər qarı,
Saltanın adamları
Deyir yaramaz!Gərək
Biz səni tutub əzək.
İşi görəndə belə.
Ağcaqanad sürətlə
Havada qanad açır
Yurduna tərəf qaçır.
Sahildə knyaz yenə
Baxır mavi rənginə
Suların. Ləpələrdən
Üzüb Qu çıxır birdən.
Söyləyir: salam knyaz!
Nədən kefın deyil saz?
Əzizim nə var yenə,
Dönmüsən tutqun günə.
Kədərlə knyaz deyir:
Ürəyimi qəm ypyir.
Bəlli deyil hayanda
Deyirlər, bir ormanda
Şam altında bir dələ
Oxuyur çox sevinclə.
Gözəl mahnı söyləyir.
Fındıq sındırıb yeyir.
Sadə deyil fındıqlar
Qızıldan qabığı var.
Zümrüddür ləpələri
Şövqü tutub hər yeri.
Bəlkə də yalandır bu.
Knyaza söyləyir qu:
Yalan deyil var elə
Qəribə gözəl dələ.
Uzaq ol dərddən, qəmdən.
Əzizim, dostumsan sən
Sənə edərəm xidmət.
Dələ tapılar əlbət.
Çox sevinə-sevinə
Knyaz dönür evinə.
Girir geniş həyətə
Düşür böyük heyrətə
Görür şam altmda bir
Dələ zəncirlənibdir.
Qəsrin yaşıl bağmda
Hamının qabağında
Çox şadlıqla sevinclə
Nəğmə oxuyur dələ.
Qızıl fındıq sındırır
Fındıqdan zümrüd çıxır.
Knyaz deyir: Qu sağ ol!
Dərddən, qəmdən uzaq ol.
Kefımi elədin saz.
Sonra dələyçin knyaz
Ev tikdirdi billurdan
О gündən bəri hər an
Knyazın hesabdarı
Sayırdı fındıqları.
Knyaz sərvətli oldu,
Dələ hörmətli oldu.
Dənizdə külək gəzir,
Yelkənli gəmi üzür.
Yarır ağ dalğaları,
Çox qıvraq dalğaları.
Dik adaya şəhərə
Çatanda, birdən-birə
Toplar səslənir gur-gur.
Əmr edir gəmiyə dur.
Alan kimi bu əmri
Körpüyə gəlir gəmi.
Knyaz edib ehtiram
Gəmi əhlini tamam
Saraya çağıraraq
Evində edir qonaq.
Qonaqlar yeyib, içir,
Məclis çox gözəl keçir.
Knyaz deyir: ağalar,
Sizə bir sualım var.
Nə idi alveriniz?
Haradır səfəriniz?
Söyləyir sövdəgərlər:
Gəzmişik uzaq yerlər.
Qurtarıb alverimiz
Don atı satırdıq biz.
Keçib indi Buyandan
Birbaş gedirik ordan,
Okeanla, biz yenə
Saltanın ölkəsinə.
Knyaz deyir: ağalar,
Gedin, olun bəxtiyar.
Siz keçib okeanı
Görəndə çar Saltanı,
Unutmayın ha, hökmən
Salam söyləyin məndən.
Baş endirib görüşdü,
Qonaqlar yola düşdü.
Knyaz sahilə gəldi
Kefı yaman kökəldi.
Gördü üzür yenə Qu
Dalğalanır mavi su.
Yalvardı knyaz ona
Su səpdi Qvidona
Bir anda dəyişərək
Knyaz oldu bir milçək.
Uçub gəmiyə çatdı
Bir sığmcaqda yatdı.
Külək əsir çox oynaq.
Bir gəmi üzür qıvraq.
О Buyan adasından
Keçir gedir çar Saltan
Hakim оlan diyara.
Gözə çarpır bu ara
Uzaqdan böyük şəhər.
Sahilə sövdəgərlər
Gəlib yetişən zaman
Qonaq aparır Saltan,
Onları, qoçaq milçək
Tərpənir yaman zirək.
Qanadlanır, yüksəlir,
Birbaş saraya gəlir.
Görür bəzənib hər yan.
Zər paltar geyib Saltan
Qızıl taxt üzərində
Əyləşib, gözlərində
Onun bir məhzunluq var.
Yanındadır bacılar.
Toxucu, çəpgöz aşçı
Elçi fıtnəyə başçı
Babarixa qarı da
Əyləşib yuxarıda.
Baxır kinlə, hiddətlə.
Qonaqları hörmətlə
Əyləşdirib deyir, çar:
Söyləyin, ay ağalar!
Maraqlı xəbər-ətər
Nə var, gəzən çox bilər.
Dənizdən о tayda siz
Nə görüb, nə bildiniz?
Söyləyir sövdəgərlər:
Biz gəzdik bir çox yerlər.
Keçdik neçə dəryanı
Dolandıq bu dünyanı.
Xoş keçdi günlərimiz,
Bir möcüzə gördük biz.
О da budur, dəryada:
Vardır gözəl bir ada.
Adada var bir şəhər.
Şəhərdə yüksək evlər
Qızıl kilsə, bağçalar.
Bir şam ağacı da var
О şəhərin bağında,
Sarayın qabağında.
Billur evdə bir dələ
Vardır, öyrənib ələ
Nəğmə deyir sevinclə
Fındıq sındırır dələ.
Sadə deyil fındıqlar
Qızıldan qabığı var.
Zümrüddür ləpələri
Şövqü tutub hər yeri.
Dələyə neçə nökər
Göz qoyur, mühasiblər
Tökülən pulu sayır.
Sonra aləmə yayır.
Parlayan zümrüdlər də
Saxlanır möhkəm yerdə.
Həmin gözəl adada
Nə yoxsul var, nə daxma.
Hamının var sərvəti,
Bağçası, imarəti.
Hamının kefı çox saz.
Ordan Qvidon knyaz
Hörmətlə dönə-dönə
Salam göndərdi sənə.
Maraqlı əhvalatdan
Heyrətlənib çar Saltan.
Deyir, qalsam əgər sağ
Gedərəm ora qonaq.
Toxucu ilə aşçı
Elçi fıtnəyə başçı
Babarixa şər qarı
Getməyə qoymur çarı.
Toxucu gülümsəyir,
Kinayə edib deyir:
Bunda var nə möcüzə,
Heyrətli gəlsin bizə?
Dələ, fındıq sındırır
Zümrüdlə qızıl çıxır.
Bu çox adi, çox sadə
İşlərdəndir, dünyada
Qəribə möcüzlər var.
Kim görsə heyran qalar.
Göy dəniz dalğalanır,
Suları çalxalanır,
Sahilə çıxır sudan,
Pulu od kimi yanan
Otuz üç gənc pəhləvan.
İgid şanlı qəhrəman.
Hamısının boyu bir,
Yaraşığı, soyu bir,
Olmaz onların tayı.
Qoca Çernomor dayı
Lələdir cavanlara,
İgid pəhləvanlara.
Təəccüblü budur bax,
Bunda var böyük maraq.
Söz demədi qonaqlar
Çox heyrətə düşdü çar.
Qvidon acıqlandı
Hirsindən qəlbi yandı.
Xalaya tərəf gəldi,
Sancdı, gözünü dəldi.
Ay, deyə rəngi soldu,
Toxucu da kor oldu.
Qışqırdılar tez tutun,
Əzin başını qurdun.
Qoyma, qoyma, bax bir az
Qalıbdır, ax yaramaz!
İşi görüncə belə
Pəncərədən sürətlə
Çıxıb tez qanad açır,
Knyaz yurduna qaçır.
Sahildə knyaz yenə
Baxır mavi rənginə
Suların, ləpələrdən
Üzüb Qu, çıxır birdən
Söyləyir: salam knyaz!
Nədən kefin deyil saz?
Nə olub dostum sənə,
Dönmüsən tutqun günə.
Kədərlə knyaz deyir:
Ürəyimi qəm yeyir.
Mən çəkməzdim qəm, kədər
Evimdə olsa əgər
Mənim о cazibədar
Möcüzlər, - nədir onlar?
Deyə xəbər alır Qu.
Qvidon söyləyir. Su
Dənizdə çalxalanır,
Göy dəniz dalğalanır
Sahilə çıxır sudan
Pulu od kimi yanan
Otuz üç gənc pəhləvan.
İgid, şanlı qəhrəman.
Hamısının boyu bir,
Yaraşığı, soyu bir,
Çernomor dayı da bax,
Onlarla gəzir, ancaq
Bilmirəm bu doğrumu?
Knyaza söyləyir Qu:
Bu dərd incidir səni?
Burax yersiz qüssəni.
О dəniz igidləri
Qardaşımdır, dön geri
Dərdsiz get evinizə
İgidlər gələr sizə.
Çox sevinə-sevinə
Knyaz döndü evinə.
Göy dəniz dalğalandı,
Suları çalxalandı,
Çıxdı sahilə sudan
Pulu od kimi yanan
Otuz üç gənc pəhləvan.
İgid, şanlı qəhrəman.
Çernomor oğlanları
Apardı qəsrə sarı.
Qaladan knyaz aşdı.
Qonaqlara yanaşdı
Səs yayıldı, bu zaman
Axıb gəldi çox insan.
Görüncə Qvidonu
Çernomor söylədi, qu
Bizi bura göndərib
Möhkəm tapşırıq verib
Gəzib gecə hər yeri
Qoruyaq biz şəhəri.
Bu gündən gecə-gündüz
Yanında qalarıq biz.
Gedirik indi, ancaq
Əgər qurada qalsaq
Zərərli olar bizə.
Getdi onlar dənizə.
Dənizdə külək gəzir,
Yelkənli gəmi üzür.
Yarır ağ dalğaları,
Şən qıvraq dalğaları,
Dik adaya, şəhərə,
Çatanda birdən-birə
Toplar səslənir gur-gur.
Əmr edir gəmiyə dur.
Alan kimi bu əmri
Körpüyə gəlir gəmi.
Göstərib çox ehtiram
Gəmi əhlini tamam
Saraya çağıraraq
Knyaz eyləyir qonaq.
Qonaqlar yeyib içir,
Məclis çox gözəl keçir.
Knyaz deyir, qonaqlar!
Sizə bir sualım var.
Nə alveri edirsiz?
Haradır səfəriniz?
Söyləyir sövdəgərlər:
Gəzmişik uzaq yerlər,
Polad, qızıl və gümüş
Satırdıq, alver bitmiş.
Keçib indi Buyandan
Birbaş gedirik ordan
Okeanla biz yenə
Saltanın ölkəsinə
Knyaz deyir, ağalar!
Gedin, olun bəxtiyar.
Yaxşı yol? okeanı
Keçin, görün Saltanı.
Unutmayın a, hökmən
Salam söyləyin məndən.
Baş endirib görüşdü,
Qonaqlar yola düşdü.
Knyaz yola düzəldi
Birbaş sahilə gəldi.
Gördü üzür yenə Qu
Dalğalanır mavi su.
Yalvardı knyaz ona
Su səpdi Qvidona.
Qvidon oldu an,
Uçdu gəmiyə sarı.
Gəlib gəmiyə çatdı,
Xəlvət bir yerdə yatdı.
Külək əsir çox oynaq.
Bir gəmi üzür qıvraq
О Buyan adasından
Keçib gedir, çar Saltan
Hakim olan diyara.
Gözə çarpır bu ara
Uzaqdan böyük şəhər.
Sahilə sövdəgərlər
Gəlib yetişən zaman.
Qonaq aparır Saltan
Onları, zirəng arı
İzləyir qonaqları.
Qanad açıb yüksəlir,
Birbaş saraya gəlir.
Görür bəzənib hər yan
Zər paltar geyib Saltan.
Qızıl taxt üzərində
Əyləşib, gözlərində
Onun, bir dalğınlıq var.
Yanındadır bacılar
Toxucu ilə aşçı
Hər cür fıtnəyə başçı
Babarixa şər qarı,
Elçi hiyləgər qarı.
Üçünün dörd gözü var.
Qonaqlara deyir çar:
"Maraqlı xəbər-ətər
Nə var, gəzən çox bilər.
Dənizdən о tayda siz
Nə görüb, nə bildiniz?
Söyləyir sövdəgərlər:
- Biz gəzdik bir çox yerlər.
Keçdik neçə dəryanı,
Dolandıq bu dünyanı.
Xoş keçdi günlərimiz.
Bir möcüzə gördük biz.
О da budur: dəryada
Vardır gözəl bir ada.
Adada var bir şəhər.
Şəhərdə yüksək evlər
Qızıl kilsə, bağçalar,
Orda bir möcüz də var.
Göy dəniz dalğalanır,
Suları çalxalanır,
Sahilə çıxır sudan,
Pulu od kimi yanan
Otuz üç gənc pəhləvan.
İgid şanlı qəhrəman.
Hamısının boyu bir,
Yaraşığı, soyu bir,
Olmaz onların tayı.
Qoca Çemomor dayı
Yoldaşdır cavanlara,
İgid qəhrəmanlara.
Bu igidlər hər yeri
Gəzib bütün şəhəri
Qoruyur, çəkir keşik
Yaxşı qalsın ev-eşik.
Elə gözəl yer olmaz
Qvidondur orda knyaz.
Hörmətlə dönə-dönə
Salam göndərib sənə.
Buna heyrət etdi çar.
Söylədi ki: - "Ağalar,
Ölməyib, mən qalsam sağ
Gedərəm ora qonaq".
Bacılar danışmadı
Söhbətə qarışmadı.
Lakin şər Babarixa
Çalışdı ki, ev yıxa.
Gülüb, söylədi, bizə
Görünmür bu möcüzə.
Nə olsun ki, dəryadan
Çıxır bir neçə insan
Qorumaqçın ev-eşik
Şəhərdə çəkir keşik.
Doğru olsa da əgər
Boş şeydir belə işlər.
Elə möcüzələr var
Görənlər heyran qalar.
Eşitmişəm deyirlər:
Var bir sevimli dilbər
Bilinmir hayandadır,
Dəryadan о yandadır.
Başqa gözəldir о qız
Alnında yanır ulduz,
Saçında parlayır ay,
Yox dünyada ona tay.
Sevimlidir hər halı
Gəzir tavus misalı.
Səsi çağlayan sudur
Əsil möcüz bax, budur.
Qonaqlar baxır dinməz.
Bəhsə girişmir heç kəs.
Heyrətlənir çar Saltan.
Knyaz hirslənir yaman.
İstəmir ancaq yenə
Kor olub qalsın nənə.
Qarıya tərəf gəlir,
Sancıb bumunu dəlir.
Səs-küy qalxır hər yandan
Sən allah tut, ay aman!
Sürətlə uçur arı
Gedir adaya sarı.
Sahildə knyaz yenə
Baxır mavi rənginə
Suların, ləpələrdən
Üzüb, Qu çıxır birdən
Söyləyir: - "Salam knyaz,
Nədən kefin deyil saz,
Nə olub dostum sənə
Dönmüsən tutqun günə".
Kədərlə knyaz deyir:
-"Ürəyimi qəm yeyir.
Hamı evlidir ancaq
Mən subayam hələ, bax
Sevgilisiz gəzmişəm,
Bu həyatdan bezmişəm.
Dünya olub mənə dar.
-"Bir gözaltın varmı", - var,
Deyirlər: var bir pəri
Tapılmaz bərabəri,
Aydan yaraşıqlıdır,
Günəşdən işıqlıdır
Elə gözəldir о qız
Alnında yanır ulduz.
Saçında ay parlayır.
Hər yana işıq yayır.
Xoşdur onun hər halı.
Gəzir tavus misalı.
Səsi çağlayan sudur.
Görəsən bu doğrudur?
Knyaz çəkir iztirab
Qudan gözləyir cavab
Fikrə gedərək bir az
Qu ona deyir: - "Knyaz,
Elə qız var, lakin bil,
Qadın bir əlcək deyil
Onu çırpıb əlinə,
Ya sancasan belinə.
Yaxşıca düşün, daşın,
Bəla çəkməsin başın.
Bir yamanlıq olmasın,
Peşimanlıq olmasın.
Yalvarıb dedi knyaz:
- Heç peşimanlıq olmaz.
Düşünmüşəm çox dərin.
О sevimli dilbərin
Yolunda keçib candan,
Keçmərəm о cavandan.
Yer qoymaram dünyada
Mən gəzərəm piyada
Tapmaqçın о nigarı,
Gəzərəm hər diyarı.
Bir ah çəkib dərindən
Qu dedi: - Şahzadə, sən
Uzaq getmə, dostum bil
Başqa ölkədə deyil
Sənin sevdiyin sənəm.
Əziz knyazım, mənəm.
Qu quşu qanad çaldı,
Dalğalardan ucaldı.
Uçdu o, yüksəklərə
Düşdü çəmənlik yerə,
Oldu gözəl bir canan
Ay parladı saçından.
Alnında ulduz yandı
Hər tərəf işıqlandı.
Bu gözəl sevdalı qız
Şən tavus ədalı qız
Danışanda şən səsi
Oldu bulaq nəğməsi.
Yarını qucaqladı,
Ona könül bağladı.
Oxşadı sevə-sevə
Apardı knyaz evə.
Qvidon dedi: ana, gəl!
Budur sevdiyim gözəl.
Əmrindən о heç zaman
Çıxmaz sənin, anacan!
İcazə ver evlənək
Birləşsin iki ürək.
Ver bizə xeyir-dua.
Xoş gün görək dünyada.
Başları üstə ana
Tutdu dərhal ikona.
Sevincdən göz yaşları
Axıdıb dedi: tanrı
Sizə xoş gün göstərsin,
Çox uzun ömür versin.
Keçincə bundan bir az
Toyunu etdi knyaz.
Qvidonla gözəl yar
Omür sürdü bəxtiyar.
Qəlbləri qəmdən azad
Gözlədi onlar övlad...
Külək əsir çox oynaq
Bir gəmi üzür qıvraq.
О Buyan adasından
Keçir, gedir Çar Saltan
Hakim olan diyara.
Gözə çarpır ara
Uzaqdan böyük şəhər,
Sahilə sövdəgərlər
Gəlib yetişən zaman
Qonaq aparır Saltan.
Onlara edir hörmət
Qonaqlar edir diqqət
Görür bəzənib hər yan.
Zər geyinib hökmran.
Qızıl taxt üzərində
Əyləşib öz yerində.
Toxucu ilə aşçı,
Hər cür fitnəyə başçı
Elçi Babarixa da
Oturub yuxarıda.
Üçünün dörd gözü var.
Qonaqlara deyir çar:
-Maraqlı xəbər-ətər
Nə var, gəzən çox bilər.
Dənizdən о tayda siz
Nə görüb, nə bildiniz?
Söyləyir sövdəgərlər:
-Biz gəzdik bir çox yerlər.
Keçdik neçə dəryanı.
Dolandıq bu dünyanı,
Şən keçdi günlərimiz,
Möcüzələr gördük biz.
Yer üzündə, dünyada.
Göy dənizdə bir ada
Adada var bir şəhər.
Orda qızıl kilsələr
Saraylar, bağçalar var,
Baxdıqca könül oxşar.
Sarayın bağında bir
Yaşıl şam göyərmişdir.
Şam altında billurdan
Bir ev düzəlmiş, haman
Evdə vardır bir dələ.
Nəğmə deyir sevinclə.
Qızıl fındıq sındırır
Fındıqdan zümrüd çıxır.
Dələni axşam-səhər
Qorayur naib, nökər.
О gözəl şəhərdə var
Başqa möcüz də, ey çar!
Göy dəniz dalğalanır,
Suları çalxalanır,
Sahilə çıxır sudan
Pulu od kimi yanan
Otuz üç gənc pəhləvan.
İgid şanlı qəhrəman.
Hamısının boyu bir,
Yaraşığı, soyu bir.
Olmaz onların tayı...
Qoca Çemomor dayı
Onlara olub rəhbər.
Bu dediyim igidlər
Qoruyurlar şəhəri.
Var onların hünəri.
Knyazın cazibədar
Bir gözəl arvadı var.
Günəşdən işıqlıdır,
Aydan yaraşıqlıdır.
Danışanda şən səsi
Olur bulaq nəğməsi.
Alnında ulduz yanır.
Qaranlıq işıqlanır,
Parlayır saçında ay.
Olmaz о gözələ tay.
Dediyimiz şəhərdə,
О möcüzəli yerdə
Qvidon hökmrandır.
Hamıya mehribandır.
Qvidon dönə-dönə
Salam göndərdi sənə.
Dedi, vəd etmişdin sən
Ona qonaq gedəsən.
Çarın qalmadı səbri
Əmr etdi gəmiləri
Hazırlasınlar, getsin
О şəhəri seyr etsin.
Toxucu ilə aşçı
Elçi fitnəyə başçı
Babarixa şər qarı
Getməyə qoymur çarı.
Çar bunu yersiz sandı,
Qışqırıb acıqlandı.
Mən çağayam, ya çaram
Öz sözümdə duraram.
Bu saat gedim gərək.
Qapını çırpdı bərk-bərk
Çox qəzəblə hökmran
Çıxdı öz sarayından.
Sarayının bağında
Pəncərə qabağında
Knyaz əyləşib səssiz,
Sulara baxır, dəniz
Sakitdir... elə bu an
Knyaz görür uzaqdan
Gəlir nəhəng gəmilər,
Çox rəngbərəng gəmilər!
О bilir okeandan
Gəlir bura çar Saltan
Knyaz söyləyir - Ana,
Ay cavan knyaginya,
Baxın atamdır gələn,
Coşuram sevincimdən,
Mavi suları aşdı
Gəmilər yaxınlaşdı.
Gözəl adaya, knyaz
Kefi kök, damağı saz
Durbinlə baxdı, Saltan
Göyərtədə bu zaman
Dayanmışdı yanında
Şər qarı Babarixa,
İki hiyləgər bacı:
Toxucu ilə aşçı.
Onlara bu yad ölkə
Bu gözəl abad ölkə
Çox təəccüblü gəldi.
Bərk zəng səsi yüksəldi.
Atəş açıb yer-yerdən
Toplar gurladı birdən.
Qarşılamaqçın çarı
Knyaz dənizə sarı
Gəldi, gördü durub çar
Yanında da bacılar,
Toxucu ilə aşçı
Elçi, fitnəyə başçı
Babarixa şər qarı.
Dinmədən qonaqları
О gətirdi şəhərə,
Sarayı olan yerə.
Qəsrə girdi qonaqlar
Göz gəzdirib gördü çar:
Zirehlər parıldayır,
Ətrafa işıq yayır.
Durub otuz üç cavan
İgid şanlı pəhləvan.
Hamısının boyu bir,
Yaraşığı, soyu bir.
Olmaz onların tayı,
Qoca Çernomor dayı.
İgidlərə rəhbərdi.
Qonaqlar bağa girdi
Gördülər ki, bir dələ
Şam altında nəğməylə,
Qızıl fındıq sındırır,
Fındıqdan zümrüd çıxır.
Çox heyrətlə qonaqlar
Gördülər bir gözəl var:
Olmaz о canana tay
Saçında parlayır ay.
Alnında ulduz yanır,
Qaranlıq işıqlanır,
Sevimli, sevdalıdır,
О tavus ədalıdır.
Bənzəyir qızıl gülə
Gəlir qaynanasiylə.
Gördü onları Saltan
Ağlı uçdu başından.
Dedi: nə görürəm mən
Arvadımdır bu gələn.
Sevincindən ağladı,
Yarını qucaqladı.
Gəlinini, oğlunu
Öpüb, qucdu boynunu.
Süfrəyə tərəf gəldi
Hamı, məclis düzəldi.
Toxucu ilə aşçı
Elçi fıtnəyə başçı
Babarixa şər qarı
Gizləndi, tez onları
Axtardılar tapdılar.
Ağladı üç günahkar,
Üzr istədi, çar Saltan
Onların günahından
Keçdi belə şad günçün,
Bu toyçün, bu düyünçün.
Axşam oldu, gün batdı
Saltan dəmlənib yatdı.
Mən о məclisə düşdüm,
Pivə içdim, bal içdim.
Sarayda oldum qonaq,
Bığım islandı ancaq.