Təbiət

Ağ dəniz

Ağ dəniz, digər Arktik dənizlərdən fərqli olaraq, böyük hissəsinin Şimal qütbdən ən cənubda yerləşən yeganə dənizdir. Şimal Buzlu Okeanın daxili dənizidir. Əsasən Rusiyanın ərazisi ilə əhatələndiyi üçün daxili dəniz hesab olunur. 


Demək olar ki, hər tərəfdən quru ilə həmsərhəddir və Müqəddəs burnu ilə Konuşin burnu arasındakı sərhəd boyunca Barents dənizi ilə birləşir. Ağ dəniz həm dəniz, həm də materik iqlimi xüsusiyyətləri ilə xarakterizə olunur. Dalğa hündürlüyü 5 metrə çatan fırtınalar burada tez -tez baş verir və qışda dəniz qismən buzla örtülür. Dəniz sahəsi təxminən 90.000 km² və həcmi 6.000 km³-dir. Dənizin orta dərinliyi təxminən 67 metr, maksimumu isə 360 metrdir. Əvvəlcə dənizin adı "Donmuş" olub, lakin sonradan adı dəyişdirilib. Ən əhəmiyyətli limanı Arxangelskdir.


Arxangelsk bölgəsinin Ağ dənizə axan dərin çayları onu nisbətən duzsuz edir və saat yönünün əksinə dairəvi bir cərəyan yaradır. Dənizin dərinliyi nisbətən dayazdır: Kandalakşa körfəzində 340 metrdən, Oneqa, Dvinskaya və Mezen körfəzində 50-20 metrə qədər. Mezen körfəzi ən yüksək enmə və axışa malikdir - 7 metrə qədər! Ağ dənizdə dalğa axınının artması olduqca tez -tez müşahidə olunur. Bal miqyasında, dalğalar 4-5 bala çatır, lakin yüksək deyillər. Əsasən bir metrə, nadir hallarda 3-5 m-ə çatırlar.Yayda vəziyyət daha sakitdir, 1-3 bala çatır.


Ağ dəniz, Rusiyanın ən sirli və sərt su hövzələrindən biridir. Fin körfəzində Sankt-Peterburq şəhərinin əsasını qoyan Böyük Pyotrun özünün ziyarət etdiyi ilk dənizlərdən biridir. 


Dənizin təvazökar ölçüsünə baxmayaraq, bizdən əvvəl yaşayan insanlar ona heyranlıqla yanaşırdılar. 


Su hövzəsində balıq ovu çox populyardır. Xüsusilə burada siyənək, morina, qızılbalıq tuturlar, həmçinin suiti kimi dəniz heyvanlarını ovlayırlar. Ağ dəniz nəqliyyat sektorunda mühüm rol oynayır, çünki müxtəlif yüklər, xüsusən də materiallar su yolu ilə göndərilir.


Ağ dənizin sahildə bir çox liman şəhərləri yerləşir: Arxangelsk; Belomorsk; Kem; Oneqa; Mezen.


Çox sayda köçəri quş Ağ dəniz ətrafına toplaşaraq yuva qurur. Arktikadan Antarktidaya köç edən dünyada yeganə quş Qütb susüpürəni Ağ dəniz sahillərində yuva qurur. Bu quş bir il ərzində 70 min kilometrə qədər rekord məsafəni qət edir.


Dənizdə müxtəlif meduza növləri, bir neçə növ midya, dəniz ulduzu və mərcan yaşayır. 


Ağ dəniz navaqa, treska, siyənək və somon (qızılbalıq) balıqları ilə məşhurdur. Dənizdə dünyanın ən böyük suitisi olan saqqallı suiti yaşayır. Oneqa Milli Parkı sahillərində və Solovetski adalarında Ağ balina, şimal hissəsində isə Arktikanın tək boynuzlu heyvanı olan Narvalı görmək olar.