Nağıllar, hekayələr

Lev Tolstoy. Tısbağa

Bir dəfə köpəyim Miltonla ova getdim. Meşənin yaxınlığında o, ov axtarmağa başladı: quyruğunu yelləyib, qulaqlarını qaldırıb, burnunu çəkdi. Silahımı hazırlayıb köpəyin arxasınca getdim. Fikirləşdim ki, yəqin o, kəklik, qırqovul və ya dovşan axtarır, lakin Milton meşəyə yox, tarlaya tərəf getməyə başladı. Mən də onun arxasınca getdim. 


Birdən onun nə axtardığını gördüm! Miltonun qarşısında papaq boyda kiçik bir tısbağa qaçırdı; uzun boynundakı çılpaq tünd boz rəngli başı havaya uzanmışdı, çılpaq pəncələri ilə ağır-ağır tərpənirdi.


Tısbağa köpəyi görəndə ayaqlarını və başını gizlədib otların üzərinə elə çökdü ki, yalnız çanağı göründü. Milton onu tutub dişləməyə başladı, lakin onu dişləyə bilmədi, çünki tısbağanın kürəyində olduğu kimi qarnında da eyni çanaqdan var. 


Mən tısbağanı Miltonun dişlərindən xilas edib əlimə aldım və onun çanağının necə rəngləndiyinə və orada tısbağanın necə gizləndiyinə diqqətlə baxdım. Əlinizdə tutub qabığın altına baxdığınız zaman, yalnız içəridə, zirzəmidə olduğu kimi, qara və canlı bir şey görə bilərsiniz!


Tısbağanı otun üstünə atıb yoluma davam etdim, amma Milton onu tərk etmək istəmədi, dişlərinin arasında tutub arxamca gətirdi. Birdən Milton zingildəyib onu buraxdı. Ağzındakı tısbağa pəncəsini açaraq köpəyin ağzını yaralamışdı. Milton buna görə ona o qədər qəzəbləndi ki, hürməyə başladı və yenidən onu tutub arxamca hərlədi. 


Miltona onu buraxmasını əmr etdim, amma o, məni dinləmədi. Sonra tısbağanı ondan alıb yenə otun üstünə atdım. Amma Milton onu tərk etmədi. Tələsik pəncələri ilə tısbağanın yanında çuxur qazmağa başladı. O, çuxur qazıb pəncələri ilə tısbağanı çuxura itələyib üstünü torpaqla örtdü.


Tısbağalar ilan və qurbağalar kimi həm quruda, həm də suda yaşayırlar. Balalarını yumurtadan çıxarıb yumurtaları yerə qoyurlar və onları inkubasiya etmirlər, yumurtaların özləri balıq kürüsü kimi partlayır və tısbağalar yumurtadan çıxır. Tısbağalar kiçik və nəhəng ölçüdə olurlar. Nəhəng tısbağalar 20 kilo ağırlığında olur və adətən dənizlərdə, okeanlarda yaşayırlar.


Bir tısbağa yazda yüzlərlə yumurta qoyur. Tısbağanın çanağı onun qabırğalarıdır. Yalnız insanlarda və digər heyvanlarda qabırğaların hər biri ayrı-ayrılıqda yerləşir, tısbağada isə qabırğalar bir qabıq halında birləşib. Deməli, bütün heyvanların qabırğası ətin altında olması təqdirdə, tısbağada bu tam tərsinədir: qabırğa - ətin üstündədir.