İki ya üç gün, iki ya üç gecə keçdi; bu günlər demək olar ki, olduqca sakit, rəvan və xoş keçirdi. Bax, biz vaxtımızı belə keçirirdik. Çay burada elə geniş, elə nəhəng idi ki, bəzi yerlərdə eni hətta bir mil yarıma çatırdı. Biz gecələr üzür, gündüzlər isə gizlənib dincəlirdik. Gecə başa çatan kimi dayanır, salı, demək olar ki, axın olmayan, say yer yaxınlığında bağlayırdıq, söyüd və qovaq ağaclarının budaqlarından kəsərək onlarla salın üstümü örtürdük. Sonra tilov atır və bir qədər sərinlənmək üçün çaya girirdik, daha sonra dizə qədər yerdə suya oturub havanın işıqlaşmasına baxırdıq. Həryan səssiz-səmirsiz, sükut içində olurdu, elə bil ki, bütün aləm yuxuya dalmışdı, yalnız arabir orda-burda qurbağa quruldayırdı. Çayın üstündən uzaqlara baxdıqda ilk gördüyün şey şara xətt olurdu; bu, çayın o biri tayındakı meşə idi, bundan başqa isə əvvəlcə heç bir şey seçə bilməzsən, sonra get-gedə üfüq işıqlanır, parlaq bir zolaq əriyərək get-gedə ətrafa yayılır, bu vaxt əgər uzaqlara baxsan görərsən ki, çay qara deyil, bozdur, çox-çox uzaqlarda, çayın üzərində kiçik qara ləkələrin üzdüyünü görəcəksən, bunlar yastı dibli gəmilər və hər cür başqa gəmilər idi, bir də qara, uzun zolaqlar görəcəksən, bunlar da sallar idi; bəzən avarların necə cırıldadığı və aydın olmayan danışıq səsləri eşidilirdi, belə sakitlikdə səs çox-çox uzaqlardan gəlir; yavaş-yavaş suyun üstündə zərif ləpələr görünməyə başlayır, bu ləpələrdən bilirsən ki, sürətli axın burada su basmış ağaclara dəyib parçalanır, buna görə də ləpə əmələ gəlir; sonra dumanın suyun üstündən burula-burula qalxdığını, şərqdə göy üzünün qızardığını, çayın da qırmızı rəngə boyandığını görürsən, bu vaxt o biri sahildə, lap uzaqlarda, meşənin tala yerində tirdən düzəldilmiş balaca bir ev görünür, yəqin ki, taxta-şalban anbarının qarovulçusunun evidir, ancaq bu ev birtəhər, başdansovdu qurulmuşdur, elə yarıqları var ki, lap pışik də keçər; sonra yüngül bir külək qalxıb sərin və saf havanı, meşənin və güllərin ətrini üzünə vurur, bəzən də özü ilə pis qoxular gətirir, çünki ölmüş balıq bəzən ləpə ilə sahilə atılır və bərk iylənir; nəhayət, səhər açılıb işıqlı günlər başlayır, sanki hər yan parıldayaraq gülür, günəş boylanıb qalxır, cəh-cəh vuran quşlar ətrafa dağılışır. İndi tonqaldan qalxan tüstü qətiyyən görünmür, biz balıqları tilovlardan çıxarıb Özümüz üçün isti səhər yeməyi hazırlayırıq. Sonra dincəlir, çaya baxıb həzz alırıq; xeyli dincəlirik, bir də görürük ki, yuxuya getmişik. Sonra oyanır və baxaraq görürük ki, bizi nə oyatmışdır. Bəzən görürsən ki, çox-çox uzaqlarda, o biri sahillə bir paroxod aram-aram axına qarşı üzür; onun yalnız hansı çarxının dal çarx, hansı çarxının yan çarx olduğunu seçmək olur; bundan sonra isə bir saat heç bir şey eşidilmir və görünmür, çay elə bil ki, əsl su səhrasıdır. Sonra görürsən ki, uzaqlarda bir sal üzür, maymağın birisi də onun üstündə odun yarır, onlar həmişə salın üstündə odun yarmağı xoşlayırlar, enən baltanın necə parıldadığını görürsən, balta yalnız yuxarı qalxanda səs gəlir; "taraq!", bax, səsin gəlib çatması üçün bu qədər çox vaxt lazım olur. Biz günümüzü belə keçirirdik, otların üstündə sərilib sükuta qulaq asırdıq. Bir dəfə qalın duman idi, yanımızdan keçən sallarda və qayıqlarda sincləri döyürdülər ki, paroxodla toqquşmasınlar. Bu vaxt dibi yastı bir gəmi, bəlkə də sal, elə yaxınlığımızdan üzdü ki, biz oradakı danışıqları, gülüş və söyüşləri eşitdik, amma özlərini görmürdük, belə ki, canımıza vic-vicə düşdü, elə bil ki, cin-şeytan söhbət edirdi. Cim dedi ki, bu cin-şeytandır, mən isə onunla razılaşmadım: 

- Yox canım, cin-şeytanlar heç vaxt "Bu lənətə gəlmiş dumanı andıra qalsın!" – deməzlər. 

 

Biz hava qaralmağa başlayan kimi sahildən ayrılırdıq; salı çayın ortasına gətirib çıxarır, avarları kənara atırdıq, sal axınla gedirdi. Sonra trubka çəkməyə başlayır, ayaqlarımızı suya sallayıb hər şey haqqında söhbətə başlayırdıq. Mığmığalar bizi zara gətirmədiyi vaxtlar, həmişə - gecə də, gündüz də çılpaq gəzirdik; Bakın qohumlarının mənim üçün tikdikləri təzə paltarda özümü pis hiss edirdim, ona görə ki, çox yaxşı paltar idi, mən isə bəzək-düzək həvəskarı deyiləm. 

 

Elə olurdu ki, çayda uzun müddət bizdən başqa bir ins-cins olmurdu. Uzaqlarda, o biri sahildə say yerlər və kiçik adalar görünürdü, bir para yerlərdə bəzən işıq yanıb-sönürdü, hansı bir daxmanınsa pəncərəsində şam yanırdı, başqa bir vaxt isə suda üzən salda və yastı dibli qayıqda yanıb-sönən işıq görür, yaxud orada oxuduqlarını, yaxud skripka çaldıqlarını eşidirdik. Biz salda yaxşı günlər keçirirdik! Bəzən başımız üzərindəki göy ulduzlarla səpələnmiş olurdu, biz də arxası üstə uzanıb ulduzlara baxır və mübahisə edirdik ki, onlar yaradılmışlar, yaxud öz-özlərinə yaranmışlar? Cim bu fikirdə idi ki, onlar bir başqası tərəfindən yaradılmışlar, mən isə deyirdim ki, öz-özlərinə yaranmışlar, axı bu qədər ulduz qayırmaq üçün nə qədər vaxt lazım olardı! Cim dedi ki, bəlkə, qurbağa kümi tökdüyü kimi, onları da Ay balalayır, bu bir qədər həqiqətə oxşayırdı, buna görə də onunla höcət etmədim; mən qurbağanın nə qədər kürü tökdüyünü görmüşdüm, belə olsa, bu mümkün şeydir. Biz göydən yerə düşən ulduzlara da göz qoyurduq, onlar göydə parlaq bir xətt cızaraq yerə enirdilər. Cim bu fikirdə idi ki, xarab olan ulduzları yuvasından atırlar. 

 

Hər gecə bir və ya iki dəfə qaranlıqda paroxodun yanımızdan gəlib keçdiyini görürdük; arabir onların tribasından qığılcımlar qalxıb yağış kimi çaya tökülürdü, bu çox gözəl bir mənzərə yaradırdı; sonra paroxod döngədə gözdən itirdi, qığılcımlar bir daha saçıb sönürdü, gurultu kəsilir, çay yenə səssiz-səmirsiz olurdu; paroxod keçib getdikdən xeyli sonra onun yaratdığı dalğalar gəlib bizə çatır, salı yellədirdi, sonra xeyli vaxt, qurbağaların qurultusundan başqa heç bir şey eşidilmirdi. 

 

Gecə yarısından sonra sahil boyundakı evlərin sakinləri yıxılıb yatırdılar, iki-üç saatlığa hər yan tamamilə qaranlıq olurdu, balaca evlərin pəncərələrindən əsla işıq gəlmirdi. Bu işıqlar bizim üçün saat vəzifəsini görürdü; ilk işıq görünən kimi bilirdik ki, səhərə az qalıb; onda biz salı bağlamaq və gizlənmək üçün münasib bir yer axtarmağa başlayırdıq. 

 

Bir səhər, hava yenicə açıldığı zaman boş bir qayıq tapıb, adamızdan cəmisi iki yüz yardlıq1 məsafədə olan qarşı sahilə keçdim; sərv ağacları meşəsilə çay yuxarı bir mil və ya buna yaxın bir məsafə qət etdim ki, görüm bir qədər giləmeyvə taparam, ya yox. Cığırla iki adamın yüyürüb çayın keçidinə doğru gəldiyini gordüm. Dedim ki, daha işim bitdi; əgər bir adamı axtarırlarsa, mənə həmişə elə gəlirdi ki, axtarılan adam ya mənəm, yaxud Cimdir. Mən onlardan qaçıb aradan çıxmaq istəyirdim ki, onlar mənə çatdılar, səsləyib yalvarmağa başladılar ki, onları xilas edim; dedilər ki, onları təqib edirlər, dallarınca hətta it salmışlar, özlərinin isə heç bir günahı yoxdur. Onlar artıq atılıb qayığa minmək istəyirdilər ki, mən dedim: 
- Dayanın, minməyin. Mən hələ nə at tappıltısı, nə də it səsi eşidirəm, odur ki, sizin kolların arası ilə bir qədər çay yuxarı getməyə vaxtınız çatar; bax, onda suya girib dayaz yerdə yanıma gəlin, belə etsəniz, itləri azdırarsınız. 

Onlar belə də etdilər; gəlib qayığımı minən kimi avarları işə salıb, öz adamıza tərəf yönəldim, beş-altı dəqiqədən sonra isə uzaqlardan qışqırıq səsləri və it hürüşməsi eşitdik. Biz təqibçilərin çaparaq çaya doğru gəldiklərini eşidir, özlərini isə görmürdük; atlılar, deyəsən, sahildə dolaşıb onları axtarırdılar, sonra isə daha yaxşı eşidilmədi, biz get-gedə uzaqlaşırdıq; meşə xeyli geridə qalıb, biz böyük çaya çıxdıqda isə artıq hər şey sakit idi; biz avarlara güc verib kiçik adamıza gəldik qovaq ağacları arasında gizləndik təhlükə də keçib getdi. 

 

Bu avarlardan birinin görkəmindən yetmiş, bəlkə də daha çox yaşı olardı; o çal saqqallı, daz başlı bir qoca idi. Onun başında cırılmış köhnə şlyapa, əynində göy rəngli, çirkli yun köynək vardi, əldə toxunma aşırmaları olan cırıq kətan şalvarını uzunboğaz çəkməsinin içərisinə salmışdı... Yox, yalan dedim, aşırması bir taylı idi. Qoca mis düymələri olan uzun ətəkli göy kətan plaşını qolu üstə salmışdı, bundan əlavə, onların hər ikisinin əlində içi ağzınacan dolu xurcun var idi. 
O birı avaranın isə otuz yaşı olardı, o da yaxşı geyinməmişdi. Səhər yeməyindən sonra biz hamımız dincəlmək üçün uzandıq, söhbətdən birinci bu məlum oldu ki, bu qoçaqların heç biri digərini tanımır. 
- Necə oldu ki, siz əngələ düşdünüz? - deyə daz başlı cavandan soruşdu. 
- Eh, heç nə, mən dişlərin üstündə əmələ gələn kirəci təmizləmək üçün bir dərman satırdım; bu dərman dişi təmizləməyinə təmizləyir, ancaq kirəclə birlikdə dişin minasını da aparır. Bədbəxtlikdən burada, lazım olandan bir gecə artıq qaldım; yığışıb buradan əkilmək istəyirdim ki, şəhərin kənarında sizə rast gəldim, siz də mənə dediniz ki, sizə təqib edirlər və məndən imdad istədiniz. Mənim başıma gələn bütün əhvalat bax, budur... Bəs sizin başınıza nə gəlmişdi? 
- Mən burada bir həftəyə yaxın idi ki, sərxoşluğa qarşı moizə oxuyurdum, bütün arvadlar, qocalar da, cavanlar da başıma and içirdilər, çünki sərxoşlara yaman divan tutmuşdum; hər axşam beş, bəzən də altı dollar yığırdım, hərədən on sent alırdım, uşaqlara və zəncilərə isə pulsuz xidmət edirdim, işim də get-gedə daha yaxşı gedirdi; dünən axşam birdən kim isə şayiə yayır ki, mən özüm də yavaş-yavaş araq şüşəsinə əl atıram. Bu səhər bir zənci məni oyadıb dedi ki, buranın camaatı xəlvətcə yığışır və bir azdan itləri qabaqlarına salıb atla buraya gələcəklər, mənə uzaqlaşmaq üçün yarım saat möhlət verəcəklər, sonra ardımca düşüb axtaracaqlar; əgər tutsalar, bədənimin hər yerini qatranlayacaq, toyuq tükündə eşələyəcəklər, sonra isə bir dirək üstündə gəzdirəcəklər. Mən səhər yeməyini gözləmədim, nədənsə, iştaham yox idi. 

Cavan kişi dedi: 
- Ay qoca, mənə elə gəlir ki, biz birləşib birgə iş görə bilərik. Sən buna nə deyirsən, hə? 
- Etiraz etmirəm. Yaxşı, bəs siz başlıca olaraq nə ilə məşğul olursunuz? 
- Sənətim mürəttiblikdir; bəzən patentli1 dərmanlar da satıram, səhnədə də çıxış edirəm, mən, bilirsinizmi, faciəli rollar oynayıram; yeri düşəndə fikir təlqin etməklə məşğul oluram, ələ baxıb fal açıram, müxtəliflik üçün nəğmə və coğrafıya dərsləri verirəm; bəzən mühazirə də oxuyuram, məgər az işim vardır! Rastıma gələn hər işə baş qoşuram, təki işləməyim. Bəs sən əsasən nə ilə məşğul olursan?
- Ömrümün çox hissəsini həkimlikdə keçirmişəm. Əlimi bir dəfə vurmaqla iflic, xərçəng şişlərini və başqa xəstəlikləri sağalmışam, bunlar mənim üçün çox asan işlər idi; əgər bir adamdan əvvəlcədən sirri öyrənmiş olsam, yaxşıca fal aça bilirəm. Xristianlığa dair moizələr də oxuyuram; bir sözlə, dua mərasimləri də mənim sahəmə daxildir. 

Onların hər ikisi xeyli müddət susub durdular, sonra cavan kişi dərin bir ah çəkib dedi: 
- Heyhat! 
- Niyə heyhat? - deyə dazbaş soruşdu. 
- Bu cür həyat sürmək və belə bir məclisə düşmək qədər alçalmaq mənə çox ağır gəlir. 
- O, gözünün ucunu bir əsgi parçası ilə silməyə başladı. 
- Bir deyin görüm, bu məclisin nəyi xoşunuza gəlmir? - deyə daz-baş, kəskin və acıqlı bir əda üə soruşdu. 
- Məclis mənim üçün çox yaxşıdır, mən bundan yaxşı bir məclisə layiq de deyiləm; bir vaxtlar çox yüksəkdə durduğum halda, indi bu qədər alçaldılmağa heç kira təqsirkar deyildir. Mənim özümdən başqa heç kim təqsirkar deyil. Cənablar, mən sizi təqsirləndirmirəm, qətiyyən yox; mən heç kimi təqsirləndirmirəm. Hər bir şeydə özüm təqsirkaram. 

 

Qoy, bivəfa dünya məni həlak etsin; ancaq onu çox yaxşı bilirəm ki, bir yerdə özümə məzar tapacağam. Qoy dünya öz işini görsün, qoy məni hər şeydən - dostlarımdan, əmlakımdan, bir sözlə, hər şeydən, hər şeydən məhrum etsin, ancaq bunu - məzarı əlimdən ala bilməyəcəkdir! 

 

Bir vaxt gələr ki, bu məzara uzanar, hər şeyi unudaram, mənim biçarə, sınıq ürəyim nəhayət sakit olub dincələr.                                                             

O bu sözləri deyə-deyə gözlərini əsgi parçası ilə silmək də davam edirdi. 

- Sizin sınıq ürəyiniz başınıza dəysin! - deyə dazbaş dilləndi.
- Sınıq ürəyinizi gözümüzə niyə soxursunuz? Bizim nə günahımız var? 
- Hə, mən də bilirəm ki, sizin heç bir günahımız yoxdur. Cənablar, mən sizi təqsirləndirmirəm də, mən özüm bu yerə gəlib çatmışam - bəli, özüm-özümü bu yerə çatdırmışam. Odur ki, bunun əzabını da özüm çəkməliyəm - həqiqətdə də çəkməliyəm, mən qətiyyən şikayət etmirəm. 

- Axı nə olub ki, siz bu yerə gəlib çıxmısınız? Deməli, bir səbəb olub ki, belə alçalmısmız da... 
- Siz mənə inanmazsınız... adamlar mənə hec vaxt inanmırlar... Di bəsdir, bu haqda yetər... danışmağa dəyməz! Mənim anadan olmağımın sirri... 
- Sizin anadan olmağınızın sirri! Bu nə deməkdir? 

- Cənablar, - deyə cavan kişi təkəbbürlə sözə başladı, - mən öz sirrimi sizə açacağam, görürəm ki, sizə bel bağlamaq olar. Mən mənşəyim etibarilə hersoqam. Bunu eşitcək Cimin gözləri kəlləsinə çıxdı; etiraf etməliyəm ki, mən də gözlərimi bərəltdim. Dazbaş isə dedi: 
- Siz nə danışırsınız! Ola bilməz! 

- Bəli, bəli. Bricuoter hersoqunun böyük oğlu olan ulu babara keçən əsrin axırlarında azadlığın təmiz havasını udmaq üçün Amerikaya qaçır. Orada evlənir və özündən yeganə bir oğul yadigar qoyaraq ölür; demək olar ki, elə o vaxtlar onun atası da ölür. Mərhum hersoqun ikinci oğlu hersoq titulunu mənimsəyir, malikanələri də əlinə keçirir, əsl varies isə yaddan çıxarılır. Mən hersoqun müstəqim xətlə gələn nəslindənəm, Bricuoterin qanuni hersoquyam, indi isə bax, burdayam, tək-tənha, öz yüksək ad-sanımdan məhrum, hamının təqib etdiyi, bivəfa dünya tərəfindən həqarətlə qarşılanan, üstü-başı cır-cındır, üzülüb əldən düşmüş, ürəyi sınıq bir adamam, həm də tanımadığım fırıldaqçılarla bir sal üstündə qaynayıb-qarışmağa, dostluq etməyə məcbur olmuşam. 

 

Cimin də, mənim də ona ürəyimiz yandı. Biz ona təsəlli verməyə çalışdıq, o isə dedi ki, bu faydasızdır, təsəlliylə sakit olan deyildir; əgər biz ona yaxşılıq etmək istəyiriksə, onu hersoq kimi tanıyaq, bu onun üçün ən qiymətli və xoş bir mükafat olar. Biz dedik ki, razıyıq, ancaq qoy o bizə öyrətsin ki, bunu necə etmək lazımdır. O dedi ki, biz onunla danışarkən həmişə baş əyməli, ona müraciət edərkən "zati-aliləri", "milord", yaxud "cənabınız" deməliyik, hətta ona sadəcə olaraq "Bricuoter" desək də inciməz, çünki bu familiya deyil, tituldur, bundan başqa bizlərdən birimiz süfrə başında ona qulluq göstərməli və ümumiyyətlə, lazım olan müxtəlif xidmətlər etməliyik. 

 

Bütün bunlar çox da çətin iş olmadığına görə biz razı olduq. Nahar vaxtı Cim ayaq üstə durub hey soruşurdu: "Zati-aliləri, bundan, yoxsa ondan arzu edirsiniz?" Hamı o saat görə bilərdi ki, hersoqun bundan çox xoşu gəlir. 
Qoca isə qaşqabağını tökmüşdü, heç söhbət də etmirdi, hiss olunurdu ki, hersoqa göstərilən bu qulluqlar onun qətiyyən xoşuna gəlmir. Onun başında nə isə bir fikir vardı, sözlü adama oxşayırdı. Bir qədər keçdi, nahardan sonra o dedi: 
- Bura baxın, hersoq, mənim sizə çox yazığım gəlir, ancaq bilin ki, belə bədbəxtlik təkcə sizə üz verməyib. 
- Eləmi? 
- Bəli, təkcə sizə üz verməyib. Tale təkcə sizi yüksək mənsəbdən amansızlıqla aşağı endirməyib. 
- Heyhat! - Bəli, belə işlər təkcə sizin başınıza gəlməyib. 
- Bu vaxt qoca da acı-acı ağlamağa başladı. 
- Dayanın! Sizə nə olub ki? - Hersoq, siz mənim sirrimi gizlin saxlaya bilrsinizmi? - deyə qoca ağlaya-ağlaya soruşdu. 
- Özümnən qəbrə apararam, - deyə hersoq qocanın əlindən tutub sıxdı və sözünə davam etdi: 
- Həyatınızın sirrini mənə söyləyin! 
- Zati-aliləri, mən mərhum dofinəm!1 Bunu eşidəndə Cimlə mən beyrətdən gözlərimizi bərəltdik. Hersoq isə dedi: 
- Sizmi... siz kimsiniz ki? 
- Bəli, dostum, bu əsl həqiqətdir - sizin öz qarşınızda on altıncı Lüdovikın və Mariya Antuanettanın oğlu, bədbəxt, xəbərsiz itmiş vəliəhdi, şahzadə on yeddinci Lüdoviki.

- Siz! Bu yaşınızda! Ola bılməz! Siz yəqin ki, mərhum Böyük Karlsınız  , sizin ən azı altı yüz, yeddi yüz yaşınız olar. 
- Bütün bunlar dərddən belə olmuşdur, hersoq, dərddən! Saqqalımı ağardan, başımın vaxtından əvvəl dazlaşdıran dərdlər, müsibətlər olmuşdur. Bəli, centlmenlər, siz öz qarşınızda göy kətan paltarlı bir dilənçini, qovulan, iztirab çəkən, təhqir edilən, lakin Fransanın qanuni kralı olan bir şəxsi görürsünüz! O, bu sözləri deyib hönkür-hönkür ağlamağa başladı. Cim də mənim ona elə yazığımız gəldi ki, nə edəcəyimizi bilmədik, əvvəl hersoqa təsəlli verdiyimiz kirni ona da təsəlli vermək istədik, ancaq o dedi ki, bunun mənası yoxdur, bütün bunlara yalnız bircə ölüm son qoya bilər, və onu sakitləşdirər, ancaq, bəzən onunla ad-sanına müvafiq olaraq rəftar etdikdə: onun qarşısında diz çökdükdə, ona "əlahəzrət" deyə müraciət etdikdə, süfrə başında birinci olaraq ona qulluq göstərdikdə və icazə verməsə hüzurunda əyləşməyəndə onun halı bir qədər yüngülləşir. 

 

Bəli, Cimlə man ona "əlahəzrət" deyə, müraciət etməyə başladıq, ona gah bir şey, gah digər şey gətirib verir və özü rüsxət verməyincə oturmurduq. Bu ona çox kömək etdi, azca sonra kefi kökəldi və təskinlik tapdı. 
Ancaq hersoq ondan incimişdi, göründüyü kimi, işin bu cür dönüb başqa bır şəkil almasında o qədər də razı deyildi; kral isə onunla dostcasına rəttar edir və hətta söyləyirdi ki, onun kral atası hersoqun ulu babası haqqında və ümumiyyətlə, bütün Bricuoter hersoqları barədə həmişə yaxşı rəydə olmuş, onları tez-tez öz sarayına dəvət etmişdir; hersoq isə hələ də qaşqabaqlı idı, nəhayət, kral ona dedi: 

- Hersoq, belə görürəm ki, biz bu salda çox vaxt keçirməli olacağıq, belə isə nə üçün bir-birimizdən inciyək. Bundan ancaq zərər çəkərik. Axı hersoq doğulmadığım üçün təqsirkar deyiləm, siz də kral doğulmadığınız üçün təqsirkar deyilsiniz, bəs nə üçün qanımızı qaraldırıq. Fürsətdən həmişə istifadə edib çalışmaq lazımdır ki, yerin yaxşı olsun, bax, mənim dediyim budur, mənim qaydam belədir. Bizim birlikdə bura düşməyimiz pis olmayıb - yemək çox, özün də asudə. Mənə baxın, hersoq, əlinizi bura verin, gəlin barışaq. 

 

Hersoq əlini ona uzatdı, Cimlə mən buna çox sevindik. Bütün pərlik və sıxıntı birdən-birə yox oldu, əhvalımız yaxşılaşdı, çünki, salın üstündə mübahisə edib küsüşməkdən pis şey yoxdur; sala minib üzəndə ən başlıca şey budur ki, hamı bir-birindən razı olsun, bir-birilərindən küsüb, bir-birlərinə acıqları tutmasın. 

 

Mən çox tezliklə bu qərara gəldim ki, bu avaraların heç biri nə hersoq, nə də kraldır, sadəcə olaraq yalançı və ən murdar firıldaqçılardır. Ancaq mən onlara heç bir şey demədim, bunu heç büruzə də vermədim, susub durdum. Bu ən yaxşısıdır, belə eləyəndə düşmən də qazanmazsan, bəlaya da düşməzsən. Bizim onlara kral və hersoq deməyimizi istəyirlər, nə olar, qoy istəsinlər, təki öz aralarında mübahisə edib küsüşməsinlər; bu barədə hətta Cimə də bir söz deməyimə dəyməzdi, buna görə mən ona heç bir şey demədim də. 

 

Mən atamdan heç bir yaxşı şey öyrənməmişdimsə də, ancaq belə adamlarla, onun özü kimlərlə yola getməyi öyrənmişdim, ən yaxşısı budur ki, onlara mane olmayasan, qoy nə istəyirlər eləsinlər.

12.02.2024